Αξιοθέατα

Στην Πλατανιστάσα, στο χώρο που σήμερα, στεγάζεται το Μουσείο Λαϊκής Παράδοσης υπήρχε ένα παραδοσιακό ελαιοτριβείο. Είναι ενδιαφέρον να γνωρίσει κανείς μέσα από την ιστορία του ελαιοτριβείου την καθημερινότητα των παλαιών κατοίκων της Πλατανιστάσα. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται οι εργασίες από τη συγκομιδή των ελιών μέχρι την παραγωγή ελαιόλαδου.

Από τα τέλη Οκτωβρίου ως και τα τέλη Φεβρουαρίου,  οι χωρικοί ξεχύνονταν στους ελαιώνες για τη συγκομιδή ή αλλιώς το «λούβιμα» των ελιών. Το «λούβιμα» των ελιών γινόταν με το ραβδισμό, γνωστό ως «βάκλισμα» των ελαιόδεντρων. Σαφέστερα, οι χωρικοί μ’ ένα ξύλινο ραβδί, τη «βάκλα», χτυπούσαν το δέντρο και έπεφταν οι καρποί και κάποια κλαδιά στο έδαφος.  Όταν τελείωναν με το «βάκλισμα», τοποθετούσαν τα κλαδιά στα σακιά  και τα μεταφέρανε με γαϊδουράκια στα σπίτια τους. Εκεί γινόταν διαλογή των καρπών, κάποιες επιλέγονταν για την καθημερινή τους διατροφή ενώ άλλες για την παραγωγή λαδιού.

Οι ελιές που προορίζονταν για την παραγωγή λαδιού μεταφέρονταν στον ελιόμυλο, το κτήριο στο οποίο υπήρχαν οι μυλόπετρες, το πιεστήριο και οι πέτρινες λεκάνες για την περισυλλογή λαδιού. Αξίζει να σημειωθεί πως το παλαιό ελαιοτριβείο του χωριού βρισκόταν μέσα στην αυλή της Εκκλησίας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και εξυπηρετούσε τις ανάγκες τόσο του χωριού όσο και της ευρύτερης περιοχής.

Ο μύλος με τις δυο πέτρες, το «σκουτέλλιν»  και τη «μυλόπετρα». Το σκουτέλλιν, ένας κυκλικός λίθος που χρησίμευε ως λεκάνη και η μυλόπετρα ένας κυκλικός λίθος  που περιφερόταν, όπως περιγράφει ο Ιωνά,  «με τη βοήθεια του δικαριού που διαπερνούσε το κέντρο του και ακουμπώντας σε άλλο όρθιο δοκάρι που σφηνωνόταν μέσα στο κέντρο του σκουτελιού».  Την μυλόπετρα κινούσε ένα γαϊδούρι που δενόταν στην άκρη του δοκαριού καθώς  περπατούσε γύρω από αυτή. Αυτό γινόταν μέχρι να συνθλιβούν και να πολτοποιηθούν όλες οι ελιές.

Ένα άλλο μέρος του ελιόμυλου, όπως προαναφέρθηκε, ήταν το πιεστήριο. Το πιεστήριο, όπως με μεγάλη παραστατικότητα περιγράφεται σε φυλλάδιο του Τμήματος Αρχαιοτήτων, αποτελείται από «οριζόντια βάση με δυο κατακόρυφους στύλους και μια μεγάλη ξυλόβιδα, που κινείται ανάμεσα τους πιέζοντας τα ζεμπίλια με τον ελαιοπολτό τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο πάνω στη βάση του πιεστηρίου. Ένα κυκλικό κανάλι λαξευμένο στη βάση μαζεύει το λάδι και τρέχει από τα ζεμπίλια και το διοχετεύει μέσα σε πήλινο δοχείο βυθισμένο στο έδαφος, τη δάνη. Για να εξαχθεί όλο το λάδι από τον ελαιοπολτό τα ζεμπίλια πιέζονταν για δεύτερη φορά αφού περιλούζονταν με καυτό νερό από το καζάνι της νισκιάς».

Μελέτη που δόθηκε από το Κοινοτικό Συμβούλιο, που έγινε στα πλαίσια σχολικής εργασίας, προσθέτει πως τα πήλινα δοχεία που τοποθετούνταν στο κάτω μέρος του πιεστηρίου που προηγουμένως αναφέρθηκαν ως δάνες, ονομάζονταν και «γαλευτήρκα».

Ειδικότερα, η διαδικασία παραγωγής ελαιόλαδου είχε ως εξής: οι ελιές μεταφέρονταν με πανέρια στο μύλο και τοποθετούνταν στο σκουτέλλι. Αμέσως μετά το γαϊδουράκι που δενόταν στο δοκάρι κινείτο γύρω από το μύλο για να πολτοποιηθούν οι ελιές.

Όταν τελείωνε η πολτοποίηση τους, τοποθετούνταν στα ζεμπίλια, που μοιάζουν με μικρά δικτυωτά σακιά. Αυτά τα σακιά τοποθετούνταν στον ξύλινο κοχλία  και δυο άντρες κρατώντας τις λαβές του κοχλία τον περιστρέφανε.  Έτσι, στη δάνη έρρεε το «ζυμάρι», το λάδι, όπως εξηγεί ο Ιωνά, «μέρος της πολτοποιημένης σάρκας των ελιών». Έπειτα, το ζυμάρι μεταφερόταν σε «χαρτζιά» , μεγάλα καζάνια. Τα λάδι που βρισκόταν στην επιφάνεια του χαρτζιού ήταν το καλύτερο, γιατί δεν είχε, όπως υπογραμμίζει ο Ιωνά, «πολλά συστατικά από τον πυρήνα της ελιάς». Το λάδι που έμενε στον πάτο της δάνης ξαναέμπαινε στα ζεμπίλια και συμπιεζόταν ξανά.

Το λάδι αποθηκευόταν σε πήλινα αγγεία αλλά για να μην επηρεαστεί η ποιότητα του, έπρεπε να μετακινηθεί σε άλλο δοχείο.

Πηγές:
Ιωνά Ιωάννης, Παραδοσιακά Επαγγέλματα της Κύπρου, Λευκωσία, 2001, σ.487-497
Σχολική μελέτη με τίτλο «Παραδοσιακές Τέχνες» 
Φυλλάδιο Τμήματος Αρχαιοτήτων, «Διεθνής Ημέρα Μνημείων», 18 Απριλίου 2006

Ενάμισυ χιλιόμετρο βόρεια, πριν την είσοδο του χωριού Πλατανιστάσα, εκατό περίπου μέτρα πριν από το δίστρατο που οδηγεί από τη μιά στην Πλατανιστάσα-Άλωνα και από την άλλη στο χωριό Αληθινού-Λειβάδια-Πολύστυπο, βρίσκεται ένας καλά διατηρημένος νερόμυλος, ο οποίος για πολλά χρόνια πριν φανούν τα άλλα μέσα παραγωγής αλευριού-πουργουριού, εξυπηρετούσε τις ανάγκες των κατοίκων της γύρω περιοχής.

Ο Νερόμυλος αυτός είναι ένα εξαίρετο δείγμα νερόμυλων, σπάνιας ομορφιάς. Βρίσκεται σχεδόν ένα μέτρο πάνω από την κοίτη του ποταμού, στην νότια πλευρά του, απέναντι από ένα καταπράσινο από φουντουκιές και καρυδιές, πανέμορφο τοπίο.

Θυμίζει στον επισκέπτη τους νερόμυλους, στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη.

Το αυλάκι του, ξεκινά από την ένωση των δύο ποταμών (διποτάμια), των ποταμών Άλωνας-Πλατανιστάσας από τη μιά, και Πολυστύπου-Λειβαδιών-Αληθινού από την άλλη. Έχει μήκος περίπου διακόσια μέτρα και φθάνει σε μια καλά διατηρημένη δεξαμενή του νερόμυλου. Από εκεί πέφτει με ορμή από την καταπακτή, κτυπά στη φτερωτή και γυρίζει τις τεράστιες μυλόπετρες που συνθλίβουν το στάρι και παράγουν αλεύρι, ή πουργούρι.

Το Κοινοτικό Συμβούλιο Πλατανιστάσας αποφάσισε όπως προβή στην απαλλοτρίωση του και στην μετατροπή του σε εργαστήριο παραδοσιακής αλέσεως αλεύρων.

Ο Νερόμυλος ανήκε στην Εκκλησία Αρχαγγέλου Μιχαήλ Πλατανιστάσας και τον ενοικίαζε σε διάφορους, που έκαναν τους μυλωνάδες. Αλήθεια! Πόσες ιστορίες έχουμε ακούσει για τούτο το μύλο, για στοιχεία και φαντάσματα.

Από την Εκκλησία του Αρχαγγέλου, πωλήθηκε στο μ.Γ. Κατσιαρτή (Τρουλλουρή) και από αυτό στο μ. Ζωγράφο Θεόδοτο Κάνθο. Σήμερα βρίσκεται στην κατοχή της θυγατέρας του Θεόδοτου Κάνθου, Ευγενίας.

Ευχή όλων, σύντομα να γίνουν οι σχετικές διευθετήσεις, ώστε ο νερόμυλος αυτός να αναπαλαιωθεί, να γίνει προσιτή πρόσβαση σ’ αυτόν και να καταστεί, μαζί με την Μονή του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι και τα άλλα μνημεία της Πλατανιστάσας, πόλος έλξης επισκεπτών, για πρόοδο και ευημερία της Πλατανιστάσας.


Υπογράφτηκαν σήμερα 17 Μαίου 2018, στα Γραφεία της Επαρχιακής Διοίκησης Λευκωσίας τα συμβόλαια για την συντήρηση και αποκατάσταση του Παραδοσιακού Νερόμυλου και δύο γεφυριών της κοινότητας από τον Έπαρχο Λευκωσίας κ. Μάριο Παναγίδη και την εταιρεία Hypercon, η οποία ανέλαβε την εκτέλεση του έργου.

Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Εθνικούς Πόρους.

Ευχαριστούμε την μονάδα Ευρωπαϊκού Ταμείου του Υπουργείου Εσωτερικών, τον Έπαρχο Λευκωσίας κ. Μάριο Παναγίδη και όλους όσους βοήθησαν στην ωρίμανση του έργου.

Ο Παραδοσιακός Νερόμυλος μετά την αποπεράτωση του θα είναι στολίδι της κοινότητας και της γύρω περιοχής, λόγω της θέσεως του και πόλος έλξης επισκεπτών για περιήγηση του και παρακολούθησης του τρόπου άλεσης αλεύρου!!

Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης στεγάζεται στο χώρο του ελαιοτριβείου. Άρχισε τη λειτουργία του το 2000, μετά από έξι χρόνια συντήρησης των κτιριακών εγκαταστάσεων του ελαιοτριβείου.

Στην ανέγερση του Μουσείου συνέβαλλαν  το Κοινοτικό Συμβούλιο και οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και το Γραφείο Επάρχου  Λευκωσίας.

Περιλαμβάνει αντικείμενα από το χώρο του ελαιοτριβείου καθώς και καθημερινά αντικείμενα, όπως μαγειρικά σκεύη, βούφα, γεωργικά εργαλεία και κοφίνια σταφυλιών.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΛΜΠΟΥΜ

ΕΙΚΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ

ΒΙΝΤΕΟ

© Copyright 2024 - Πλατανιστάσα / Designed & Developed by NETinfo Plc